اختلال اسکیزو‌افکتیو چیست؟

مقدمه

گاهی مرز میان اختلالات خلقی و روان‌پریشی چندان روشن نیست.
افرادی هستند که همزمان علائم اسکیزوفرنی (مانند توهم یا هذیان) و اختلالات خلقی (افسردگی یا شیدایی) را تجربه می‌کنند.
این وضعیت را در روان‌پزشکی اختلال اسکیزو‌افکتیو (Schizoaffective Disorder) می‌نامند؛ حالتی پیچیده که در آن «خلق» و «واقعیت» هر دو دچار آشفتگی می‌شوند.

تعریف اختلال اسکیزو‌افکتیو

طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5-TR (2022)،
اختلال اسکیزو‌افکتیو نوعی اختلال روان‌پریشی مزمن است که در آن علائم اسکیزوفرنی و اختلالات خلقی به طور همزمان یا در دوره‌های متناوب بروز می‌کنند.

به بیان ساده‌تر، فرد ممکن است:
• دچار توهم (شنیدن صدا یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند) یا هذیان (باورهای غلط و غیرواقعی) شود،
• و در عین حال یا در زمان‌هایی دیگر، علائم افسردگی شدید یا شیدایی (مانیا) را نیز تجربه کند.

انواع اختلال اسکیزو‌افکتیو

DSM-5 دو نوع اصلی برای این اختلال معرفی می‌کند:
1. نوع افسرده (Depressive Type):
در این نوع، اپیزودهای افسردگی اساسی در کنار علائم روان‌پریشی رخ می‌دهد.
فرد احساس بی‌ارزشی، ناامیدی و خستگی شدید دارد.
2. نوع دوقطبی (Bipolar Type):
در این نوع، اپیزودهای شیدایی (مانیا) یا ترکیب شیدایی و افسردگی در کنار علائم روان‌پریشی دیده می‌شود.
علائمی مانند افزایش انرژی، پرحرفی، ولخرجی یا افکار بزرگ‌منشانه دیده می‌شوند.

علائم اختلال اسکیزو‌افکتیو

🔹 علائم روان‌پریشی (مشابه اسکیزوفرنی)
• توهم‌های شنیداری یا دیداری
• هذیان‌های عجیب یا پارانوئید
• گفتار یا تفکر آشفته
• رفتار غیرعادی یا کاتاتونیک
• کاهش انگیزه و کناره‌گیری اجتماعی

🔹 علائم خلقی (مشابه اختلال دوقطبی یا افسردگی)
• خلق پایین یا افسرده
• از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها
• احساس بی‌ارزشی یا گناه شدید
• در نوع دوقطبی: افزایش انرژی، افکار پرش، یا رفتارهای تکانشی

تشخیص افتراقی

اختلال اسکیزو‌افکتیو باید از دو اختلال اصلی تفکیک شود:
• اسکیزوفرنی: علائم روان‌پریشی وجود دارد، اما علائم خلقی یا وجود ندارند یا کوتاه‌مدت‌اند.
• اختلال دوقطبی با ویژگی‌های روان‌پریشانه: علائم روان‌پریشی فقط در دوره‌های خلقی (مانیا یا افسردگی) دیده می‌شود.
در حالی‌که در اسکیزو‌افکتیو، دوره‌ای از روان‌پریشی بدون علائم خلقی نیز وجود دارد.

علل و عوامل مؤثر

1. عوامل زیستی:
• تغییر در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی (دوپامین، سروتونین، گلوتامات)
• زمینه‌ی ژنتیکی (خانواده‌هایی که سابقه اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی دارند)
• تغییر در ساختار مغز (کاهش حجم هیپوکامپ و قشر پیش‌پیشانی)

2. عوامل روانی و محیطی:
• استرس‌های شدید زندگی
• تجارب کودکی دشوار یا سوء‌استفاده
• مصرف مواد محرک مانند آمفتامین یا حشیش

شیوع و سیر اختلال

شیوع اختلال اسکیزو‌افکتیو حدود ۰.۳٪ از جمعیت عمومی برآورد می‌شود.
شروع آن معمولاً در اواخر نوجوانی تا اوایل بزرگسالی است و در زنان کمی شایع‌تر از مردان گزارش شده است.
با درمان مناسب، بسیاری از بیماران می‌توانند زندگی نسبتاً پایدار و سازنده‌ای داشته باشند.

درمان اختلال اسکیزو‌افکتیو

دارودرمانی

• داروهای ضدروان‌پریشی (Antipsychotics): برای کنترل توهم و هذیان (مثل ریسپریدون، اولانزاپین یا کلوزاپین).
• داروهای تثبیت‌کننده خلق (Mood Stabilizers): مانند لیتیوم یا سدیم والپروات، در نوع دوقطبی.
• داروهای ضدافسردگی: در نوع افسرده، همراه با نظارت دقیق پزشک.

روان‌درمانی

• درمان شناختی–رفتاری (CBT): برای افزایش بینش نسبت به افکار غیرواقعی و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای.
• درمان حمایتی و خانواده‌درمانی: آموزش خانواده برای کاهش استرس و بهبود تعامل با بیمار.
• بازتوانی روانی–اجتماعی: کمک به بازیابی مهارت‌های شغلی و اجتماعی.

 مراقبت جامع

درمان اسکیزو‌افکتیو معمولاً ترکیبی از دارو، روان‌درمانی، حمایت خانوادگی و پیگیری منظم است.
تداوم درمان و خودمراقبتی کلید اصلی کنترل علائم و پیشگیری از عود است.

جمع‌بندی

اختلال اسکیزو‌افکتیو پلی میان اسکیزوفرنی و اختلالات خلقی است — وضعیتی پیچیده اما قابل مدیریت.
تشخیص زودهنگام، درمان چندبعدی و حمایت خانواده می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌طور چشمگیری بهبود دهد.

📍 مؤسسه روشن‌پژوه آگاهی، همراه شما در شناخت و درمان اختلالات روانی.

🔍 منابع
1. American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed., text rev.; DSM-5-TR). Washington, DC: APA.
2. Sadock, B. J., Sadock, V. A., & Ruiz, P. (2021). Kaplan & Sadock’s Synopsis of Psychiatry (12th ed.). Wolters Kluwer.
3. Tandon, R., Gaebel, W., Barch, D. M.

Amir Hossein Boss, [11/16/2025 10:19 AM]
, Bustillo, J., Gur, R. E., Heckers, S., & Malaspina, D. (2013). Definition and description of schizophrenia in the DSM-5. Schizophrenia Research, 150(1), 3–10.
4. فتحی آشتیانی، علی. (۱۳۹۹). آسیب‌شناسی روانی بر اساس DSM-5. تهران: سمت.
5. گنجی، حمزه. (۱۴۰۱). روان‌شناسی مرضی. تهران: ساوالان.