اختلال مصرف الکل (Alcohol Use Disorder)
اختلال مصرف الکل (Alcohol Use Disorder)؛ علائم، علل و درمان
اختلال مصرف الکل (AUD) یکی از شایع‌ترین اختلالات مرتبط با مصرف مواد است که با الگوی نوشیدن کنترل‌نشده، تمایل شدید به مصرف و ادامه مصرف علیرغم آسیب‌های فردی، روانی و اجتماعی شناخته می‌شود. این اختلال در DSM-5 به‌صورت یک طیف در نظر گرفته شده و شدت آن از خفیف تا شدید متغیر است.
علائم اختلال مصرف الکل
طبق DSM-5، فرد در صورت داشتن حداقل ۲ علامت طی ۱۲ ماه، تشخیص AUD را دریافت می‌کند. مهم‌ترین علائم عبارتند از:
۱. الگوی مصرف مشکل‌ساز
• مصرف بیشتر از آنچه برنامه‌ریزی شده بود
• تلاش‌های ناموفق برای کاهش یا قطع مصرف
• صرف زمان زیاد برای تهیه، مصرف یا رهایی از اثرات الکل
۲. پیامدهای روانی و جسمی
• ولع (Craving) شدید
• ادامه مصرف باوجود مشکلات جسمانی (مثل آسیب کبدی)
• ادامه مصرف باوجود مشکلات روان‌شناختی (افسردگی، اضطراب، پرخاشگری)
۳. پیامدهای اجتماعی و شغلی
• کاهش عملکرد شغلی یا تحصیلی
• مشکلات رابطه‌ای
• کناره‌گیری از فعالیت‌های مهم
۴. تحمل و علائم ترک
• نیاز به مصرف بیشتر برای رسیدن به همان اثر
• تجربه علائم ترک مانند لرزش، تعریق، بی‌قراری، اضطراب، تهوع
علل و عوامل خطر اختلال مصرف الکل
۱. عوامل زیستی
• ژنتیک نقش مهمی دارد؛ فرزندان والدین الکلی، ۳ تا ۴ برابر بیشتر در معرض خطر هستند.
• تفاوت‌های نوروبیولوژیک در مسیرهای پاداش (دوپامین).
۲. عوامل روان‌شناختی
• اختلالات همراه مانند افسردگی، اضطراب، اختلال شخصیت مرزی یا ضد اجتماعی
• سبک‌های مقابله‌ای ناکارآمد برای مدیریت استرس
۳. عوامل اجتماعی – محیطی
• دسترسی آسان به الکل
• الگوهای خانوادگی یا فرهنگی مصرف
• استرس‌های مزمن مثل مشکلات مالی یا رابطه‌ای
پیامدهای اختلال مصرف الکل
پیامدهای جسمی
• بیماری کبدی (کبد چرب، هپاتیت الکلی، سیروز)
• افزایش فشار خون
• سرطان‌های دهان، گلو، مری، کبد
• آسیب مغزی و شناختی
پیامدهای روان‌شناختی
• افسردگی و اضطراب
• اختلال خواب
• خشونت و رفتارهای پرخطر
پیامدهای اجتماعی
• تصادفات رانندگی
• بیکاری
• مشکلات قانونی
تشخیص اختلال مصرف الکل
تشخیص توسط روان‌پزشک یا روان‌شناس بالینی و براساس معیارهای DSM-5 انجام می‌شود.
ابزارهای کمکی شامل:
• AUDIT (Alcohol Use Disorders Identification Test)
• CAGE Questionnaire
درمان اختلال مصرف الکل
درمان معمولاً ترکیبی از دارودرمانی + روان‌درمانی + مداخلات اجتماعی است.
۱. دارودرمانی
• نالتروکسان (Naltrexone): کاهش ولع و لذت مصرف
• آکامپروسات (Acamprosate): کمک به حفظ پرهیز
• دی‌سولفیرام (Disulfiram): ایجاد حساسیت به مصرف الکل
(مصرف دارو باید زیر نظر روان‌پزشک باشد.)
۲. روان‌درمانی
• CBT: اصلاح افکار و رفتارهای مرتبط با مصرف الکل
• Motivational Interviewing: افزایش انگیزه برای تغییر
• DBT: برای افراد با مشکلات تنظیم هیجان
• درمان خانواده (به‌ویژه برای نوجوانان)
۳. گروه‌های حمایتی
• الکلی‌های گمنام (AA)
• برنامه ۱۲ قدمی
۴. مداخلات بستری
برای موارد شدید، خطر خودکشی، یا علائم ترک شدید لازم است.
پیش‌آگهی
اگر فرد درمان را به‌موقع شروع کند و حمایت خانوادگی و روانی دریافت کند، احتمال بهبود بسیار بالا است.
اما بدون درمان، AUD اغلب مزمن و پیشرونده خواهد بود.
جمع‌بندی
اختلال مصرف الکل یک بیماری چندعاملی و قابل‌درمان است. درمان زودهنگام، حمایت خانواده و پیگیری مداوم می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌طور چشمگیری بهبود دهد. ارائه آموزش و آگاه‌سازی در جامعه می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری داشته باشد.
منابع معتبر
1. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), 5th Edition, 2013.
2. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA). Alcohol Facts and Statistics.
3. World Health Organization. Global Status Report on Alcohol and Health, 2018.
4. Mayo Clinic. Alcohol Use Disorder – Symptoms and Causes.
5. Sadock, B. J., & Sadock, V. A. Kaplan & Sadock’s Synopsis of Psychiatry, 12th Edition.