اختلال هذیانی{Delusional Disorder}

⭐ مقدمه

اختلال هذیانی یکی از اختلالات روان‌پریشی (Psychotic Disorders) است که با وجود هذیان‌های پایدار و غیرعادی مشخص می‌شود؛ اما برخلاف اسکیزوفرنی، عملکرد کلی فرد معمولاً حفظ می‌شود و اختلالات شدید تفکر، گفتار یا رفتار کمتر دیده می‌شود.

هذیان، باور غلط و تغییرناپذیری است که با شواهد منطقی نیز اصلاح نمی‌شود
⸻

⭐ ویژگی‌های اصلی اختلال

بر اساس DSM-5-TR، معیارهای مهم اختلال هذیانی عبارت‌اند از:
1. وجود یک یا چند هذیان به مدت حداقل یک ماه
2. عدم وجود علائم شاخص اسکیزوفرنی
3. کارکرد فرد خارج از موضوع هذیان، نسبتاً طبیعی است
4. رفتار فرد عجیب و غریب یا کاملاً مختل نیست (به‌جز موارد مرتبط با هذیان‌ها)
5. در صورت وجود دوره‌های افسردگی یا مانیا، مدت آن‌ها کوتاه‌تر از مدت هذیان‌هاست
6. علائم ناشی از مصرف مواد، بیماری جسمانی یا اختلال روانی دیگر نیست

⸻

⭐ انواع اختلال هذیانی

1) هذیان ارجاعی (Persecutory Type)

فرد باور دارد که دیگران در حال آزار، تعقیب یا توطئه علیه او هستند.
شایع‌ترین نوع اختلال.

2) هذیان عاشقانه (Erotomanic Type)

باور غلط مبنی بر اینکه فردی – معمولاً شخصی مشهور – عاشق اوست.

3) هذیان بزرگ‌منشی (Grandiose Type)

باور به داشتن توانایی، استعداد یا قدرت ویژه‌ای که واقعیت ندارد.

4) هذیان حسادت (Jealous Type)

باور شدید و بی‌اساس به خیانت همسر یا شریک عاطفی.

5) هذیان جسمانی (Somatic Type)

باور به وجود نقص یا بیماری جسمی، آلودگی یا انگل (بدون شواهد پزشکی).

6) هذیان مختلط (Mixed Type)

ترکیبی از چند نوع هذیان.

7) نوع نامشخص (Unspecified Type)

هذیان‌هایی که در هیچ‌یک از دسته‌های بالا قرار نمی‌گیرند.

⸻

⭐ علائم همراه

اگرچه ویژگی اصلی هذیان‌های پایدار است، اما ممکن است فرد:
• تحریک‌پذیر یا خشمگین شود
• روابط اجتماعی‌اش آسیب ببیند
• رفتارهای ناشی از هذیان (مانند تعقیب طرف مقابل، شکایت‌های متعدد، آزمایش‌های تکراری پزشکی) نشان دهد
• در نوع جسمانی، بارها به پزشک مراجعه کند

با این حال توهمات شنیداری/دیداری برجسته معمولاً وجود ندارد.

⸻

⭐ علت‌شناسی

علت دقیق مشخص نیست، اما عوامل مؤثر شامل:

🔹 زیستی
• ژنتیک و سابقه خانوادگی اختلالات روان‌پریشی
• عدم تعادل دوپامین در مناطق خاص مغز

🔹 روان‌شناختی
• سبک تفکر خشک و انعطاف‌ناپذیر
• صفات شخصیتی مثل بدبینی یا حساسیت زیاد
• تروما یا تنهایی شدید

🔹 اجتماعی
• مهاجرت و انزوا
• نداشتن شبکه حمایتی
• شرایط استرس‌زا یا تعارض‌های شدید خانوادگی

⸻

⭐ تشخیص

تشخیص دقیق توسط روان‌پزشک انجام می‌شود و شامل:
• مصاحبه بالینی
• ارزیابی تفکر، قضاوت و بینش
-排除 علل پزشکی (عفونت‌ها، مشکلات عصبی، مصرف مواد)
• بررسی سابقه خانوادگی
• بررسی میزان کارکرد اجتماعی و شغلی

گاهی تشخیص اختلال هذیانی با اسکیزوفرنی یا اختلال شخصیت پارانوئید اشتباه گرفته می‌شود؛ بنابراین ارزیابی دقیق ضروری است.

⸻

⭐ درمان

🔹 1) روان‌درمانی (اولین انتخاب در بسیاری از موارد)
• CBT تخصصی برای روان‌پریشی (CBTp)
• درمان حمایتی و افزایش بینش
• آموزش مهارت‌های ارتباطی، مدیریت استرس و حل مسئله
• کار با خانواده برای کاهش تعارض و سوءتفاهم

🔹 2) دارودرمانی

داروهای ضدروان‌پریشی (Antipsychotics) می‌توانند علائم هذیانی را کاهش دهند؛ از جمله:
• ریسپریدون
• الانزاپین
• آریپیپرازول

مصرف دارو باید تحت نظر روان‌پزشک باشد.

🔹 3) مداخلات اجتماعی
• کاهش تنهایی
• افزایش حمایت اجتماعی
• مدیریت استرس‌های محیطی

⸻

⭐ پیش‌آگهی
• بسیاری از بیماران در صورت همکاری با درمان، بهبود قابل‌توجهی پیدا می‌کنند.
• اما اگر هذیان‌ها ساختار شخصیتی فرد را کاملاً تسخیر کنند، درمان سخت‌تر می‌شود.
• شروع تدریجی، حمایت خانوادگی و درمان زودهنگام پیش‌آگهی را بهتر می‌کنند.

⸻

⭐ منابع معتبر
1. American Psychiatric Association. (2022). DSM-5-TR: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
2. Munro, A. (1999). Delusional Disorder: Paranoia and Related Illnesses. Cambridge University Press.
3. Freeman, D., & Garety, P. (2003). Cognitive approaches to delusions: A critical review of theories and evidence. Clinical Psychology Review.
4. NCBI – StatPearls. Delusional Disorder Overview.
5. Sadock, B. J., & Sadock, V. A. Kaplan & Sadock’s Synopsis of Psychiatry